Διαδρομή Αγωγών Ρωσικού Αερίου προς ΕΕ και Περιορισμοί

Υποδομή Δικτύων Αγωγών Ρωσικού Αερίου προς ΕΕ και Περιορισμοί

Με τις τρέχουσες ημερήσιες / ετήσιες ποσότητες (650mmcm / 240 bcm)  του Ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) η ετήσια χρήση της χωρητικότητας των υφιστάμενων αγωγών έχει αυξηθεί από 63 % το 2014 σε 87 % το 2017, και λαμβάνοντας υπόψη την ζήτηση αιχμής των χειμερινών μηνών αυτό σημαίνει ότι το σύστημα είναι πρακτικά γεμάτο(95%). Οι διασυνοριακοί αγωγοί Yamal (μέσω Λευκορωσίας - Πολωνίας), NordStream 1( Βαλτική θάλασσα - Γερμανία) και BlueStream (προς Τουρκία) έχουν περισσότερο από 90 % χρήση της χωρητικότητας τους, αφήνοντας τους πολιτικά ευαίσθητους αγωγούς μέσω Ουκρανίας (προς Πολωνία, Σλοβακία, Ουγγαρία και Ρουμανία) με χρήση 78% την μόνη επιλογή για περαιτέρω επέκταση των εξαγωγών.

Είναι ξεκάθαρο ότι αυτός ο φυσικός περιορισμός σε υποδομή αγωγών θα θέσει όριο στην πρόσβαση της μεγαλύτερης και φθηνότερης προμήθειας αερίου και αναμφίβολα δημιουργείται θέμα ενεργειακής ασφάλειας καθώς η ΕΕ αναζητεί εναλλακτικές επιλογές διασφαλίζοντας την τιμή ρίσκου στο ελάχιστο. Οι μελλοντικές διαδρομές αγωγών αερίου από την Μαύρη Θάλασσα(TurkStream) και την Βαλτική Θάλασσα(NordStream 2) είναι ζωτικής σημασίας.

Ιστορική εξέλιξη των υποδομών

Κατά την διάρκεια της Σοβιετικής περιόδου το Ρωσικό φυσικό αέριο παραδίδετο στην Ευρωπαϊκή αγορά, περιλαμβανομένης της Τουρκίας, σχεδόν αποκλειστικά μέσω Ουκρανίας. Στις αρχές του 1990, η Ρωσική εταιρεία Gazprom αναγνωρίζοντας την εξάρτηση των εξαγωγών της από μια μόνο χώρα άρχισε ένα μακροπρόθεσμο σχεδιασμό εναλλακτικών επιλογών προμήθειας μέσω άλλων διαμετακομιστικών χωρών. Το 1999 συμπληρώθηκε η κατασκευή του αγωγού Yamal-Europe από την Ρωσία προς την Γερμανία μέσω της Λευκορωσίας και της Πολωνίας, φτάνοντας σε πλήρη χωρητικότητα 33 bcm to 2005. Εν τω μεταξύ το 2003 ξεκίνησε η λειτουργία του αγωγού Blue Stream (χωρητικότητας 16 bcm) προς την Τουρκία κάτω από την Μαύρη Θάλασσα και τελικά συμπληρώθηκε το 2012 ο αγωγός NordStream 1 (χωρητικότητας 55 bcm) στην Βαλτική Θάλασσα.

Έκτοτε η Gazprom έχει αρχίσει την κατασκευή του αγωγού NordStream 2 (χωρ 55bcm) και του αγωγού Turkish Stream  (χωρητικότητας 31.5 bcm). Εάν οι δυο αυτοί αγωγοί συμπληρωθούν και χρησιμοποιηθούν στο μέγιστο της χωρητικότητας τους, τότε η μεταφορά ποσοτήτων αερίου μέσω Ουκρανίας (93.5 bcm το 2017) θα μειωνόταν σημαντικά. Τα πιο πάνω έχουν δημιουργήσει γεωπολιτικές εμπλοκές και ανησυχίες για την δεσπόζουσα θέση της Gazprom στη Ευρωπαϊκή αγορά αερίου. Επιπλέον οι αντι-ανταγωνιστικές εμπορικές της δραστηριότητες έχουν προκαλέσει απόφαση δικαστηρίου της Στοκχόλμης  για επιβολή αποζημιώσεων $4.6 δις προς την Naftogazl λόγω ελλιπούς μεταφοράς επαρκών ποσοτήτων βάση συμβολαίου μέσω Ουκρανίας.

Nord Stream 1

Παρόλο που ο αγωγός NordStream 1 έχει ξεκινήσει λειτουργία τον Οκτώβριο του 2012, η χρήση του έκτοτε αντιμετώπισε περιορισμούς από τα δίκτυα αγωγών OPAL και NEL που σχεδιάστηκαν για παραλαβή του αερίου και τροφοδοσία στο Γερμανικό-Τσέχικο σύνορο(OPAL) και στην βορειοδυτική Γερμανία(NEL). Σε αντίθεση αυτοί οι αγωγοί βρίσκονται σε Ευρωπαϊκό έδαφος και υπόκεινται στις υποχρεώσεις των  ρυθμιστικών αρχών της αγοράς αερίου με μερίδιο χρήσης 50 % της χωρητικότητας OPAL για διευκόλυνση της πρόσβασης τρίτων μερών.

Το 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε την συμφωνία μεταξύ Gazprom και της Γερμανικής ρυθμιστικής αρχής(BNetz A), όπου ουσιαστικά επέτρεπε αύξηση στο μερίδιο χρήσης του αγωγού OPAL μέχρι 80 % . Η αφαίρεση του περιορισμού αυτού επέτρεψε στη Gazprom την αύξηση της χρήσης του αγωγού Nord Stream 1 σε 93 % (51 bcm). Όμως εκκρεμεί η εκδίκαση της ένστασης το 2019 της Πολωνικής κυβέρνησης και της Γερμανικής εταιρείας PGNiG από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, η απόφαση του οποίου θα έχει σημαντική επίδραση στην ικανότητα της Ρωσικής εταιρείας να μεταφέρει αέριο από τους αγωγούς Nord Stream και OPAL αυξάνοντας τις πωλήσεις της στην ΕΕ.

Nord Stream 2

Οι ρυθμιστικές αβεβαιότητες γύρω από τον αγωγό Nord Stream 2 διαφέρουν από εκείνες των αγωγών OPAL/NEL γιατί σχετίζονται με τις κατασκευαστικές άδειες τοποθέτησης υποθαλάσσιων αγωγών στα χωρικά ύδατα των χωρών Φιλανδίας, Σουηδίας, Δανίας και Γερμανίας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Νοε  2017 πρότεινε αλλαγή της οδηγίας του 3ου ενεργειακού πακέτου αγοράς αερίου ούτως ώστε η ορολογία ΄χωρικά ύδατα΄ να αντικατασταθεί σε ΄κυριαρχικά΄, επεκτείνοντας στην ΑΟΖ των μελών κρατών όπου για την τοποθέτηση και λειτουργία αγωγών από τρίτες χώρες να χρειάζονται διεθνείς συμφωνίες. Κατά συνέπεια η αποκλειστική χρήση του αγωγού Nord Stream 2 που διασταυρώνει ύδατα  Ευρωπαϊκών χωρών θα περιορισθεί με ένα σημαντικό μερίδιο να αφεθεί σε τρίτα μέρη. Με δεδομένο την ικανότητα της Gazprom να χρησιμοποιήσει το 80% της χωρητικότητας του αγωγού OPAL αναμένεται επιβεβαίωση το 2019, χρόνος κατά τον οποίο συνδέεται με την ανανέωση του συμβολαίου με την Ουκρανία.

Turk Stream

Ο αγωγός Turk Stream ξεκίνησε το Δεκ 2014 σε διαδοχή του έργου South Stream, που εγκαταλείφθηκε την τελευταία στιγμή λόγω αβεβαιότητας στη λειτουργία αγωγών επί  εδαφών της ΕΕ και ειδικά της Βουλγαρίας. Σκοπός των υπό κατασκευή 900km διπλών αγωγών με χωρητικότητα 15.75 bcm έκαστος είναι η μεταφορά Ρωσικού αερίου διαμέσου της Μαύρης Θάλασσας στην Τουρκία και μετά στην Ευρωπαϊκή Αγορά.

Ο πρώτος αγωγός προορίζεται για να παραδώσει αέριο απευθείας στην Τουρκία που μαζί με τον αγωγό Blue Stream  θα μειώσει την υφιστάμενη προμήθεια αερίου κατά 15bcm μέσω της Ουκρανίας, Ρουμανίας και Βουλγαρίας. Ο δεύτερος αγωγός προορίζεται για παράδοση αερίου στην Ευρωπαϊκή αγορά και αναμένεται να συμπληρωθεί το τέλος του 2019. Οι πιο κάτω τρείς επιλογές υπάρχουν για συνέχιση του αγωγού αυτού προς την Ευρώπη.

Η πρώτη είναι ο αγωγός Ποσειδώνας διαμέσου της Ελλάδας στην Ιταλία, έργο κοινοπραξίας ΔΕΠΑ(Ελλάς) και Edison(Ιταλίας). Εάν υιοθετηθεί αυτή η επιλογή η δεύτερη γραμμή Turk Stream θα τερματισθεί στα Ίπσαλα σύνορα Τουρκίας- Ελλάδας. Η δεύτερη επιλογή είναι η Gazprom να ζητήσει πρόσβαση τρίτου μέρους στον αγωγό Trans-Adriatic(TAP) ο οποίος τρέχει από την Ελλάδα την Ιταλία. Όμως η αρχική χωρητικότητα του TAP θα είναι περιορισμένη στα 10bcm και μετά θα επεκταθεί στα 20bcm. Η τελική επιλογή που είναι και η πιο απλή είναι η αμφιδρόμηση της σύνδεσης Βουλγαρίας- Τουρκίας για παράδοση αερίου στην Βουλγαρία και την Βόρεια Μακεδονία χρησιμοποιώντας τις υφιστάμενες υποδομές, με προοπτική επέκτασης νέων αγωγών προς την Σερβία. Αυτό θα ικανοποιήσει συνδυασμένα την παράδοση αερίου 8.5 bcm  προς την Ελλάδα(2.9 bcm), Βουλγαρία, Βόρεια Μακεδονία και Σερβία, με το υπόλοιπο 7.25 bcm της χωρητικότητας του Turk Stream 2 να διατίθεται για τις μελλοντικές ανάγκες της Τουρκίας ή σε συνδυασμό με τη κατασκευή του αγωγού Ποσειδώνα για επέκταση μέσω TAP. Για μεταβίβαση αερίου στην Ευρώπη από τον αγωγό Turk Stream 2 και με τις τρείς επιλογές χρειάζεται η συμμόρφωση με τους κανονισμούς του 3ου ενεργειακού πακέτου της ΕΕ.

Η Ουκρανική Διένεξη

Η πολιτική διένεξη μεταξύ της Ρωσίας και Ουκρανίας για την Κριμαία το 2014 και η απόφαση του Δικαστηρίου της Στοκχόλμης για τις συμφωνημένες διαμετακομιστικές ποσότητες και πωλήσεις αερίου, συνεχίζουν να αποτελούν σημεία τριβής για την επερχόμενη  ανανέωση των μεταξύ τους δεκάχρονων συμβολαίων που λήγουν το 2019. Ο διεθνής αυτός διακανονισμός προνοεί ότι η Ουκρανική Naftogaz χρωστά με τιμές αγοράς $2 δις για καθυστερημένες πληρωμές από το 2014 και ότι πρέπει να αποζημιωθεί από την Ρωσική Gazprom με το ποσό $4.6 δις για την αποτυχία μεταφοράς συμφωνημένων ποσοτήτων προς την Ευρώπη. Το συμψηφιζόμενο ποσό $2.6 δις που χρωστά Gazprom θα μπορούσε να συμφιλιωθεί με το περίπου ισοδύναμο ποσό $3 δις χρεογράφων μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας.

Η ΕΕ αναλαμβάνει διαμεσολαβητικό ρόλο στην επίλυση της διαφοράς με την συμβιβαστική λύση για άρση των περιορισμών χρήσης των αγωγών Nord Stream 2 και επέκτασης τουTurk Stream 2, με αντάλλαγμα την ανανέωση του συμβολαίου διαμετακόμισης αερίου (75 bcm) μέσω Ουκρανίας επωφελούμενη $2-3 δις ετησίως. Η διαπραγματευτική θέση της Ουκρανίας ενισχύεται από την δυνατότητα προμήθειας των αναγκών της σε αέριο αμφίδρομα από την Ευρώπη, εγκαταλείποντας την εξάρτηση της από την Ρωσία.

Τέλος στους επόμενους δεκαοκτώ μήνες  διαφαίνεται η πιθανότητα κατάληξης σε συμβιβασμό μετά από ένα μεγάλο παζάρεμα μεταξύ Ρωσίας, Ουκρανίας και ΕΕ, όπου θα διασφαλίζονται νέες διαδρομές Ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω της Βαλτικής (Nord Stream) και της Μαύρης Θάλασσας(Turk Stream), σε τιμές αγοράς και συμμόρφωσης με το 3ο ενεργειακό πακέτο από την Gazprom, με ταυτόχρονη διασφάλιση εγγυημένων ποσοτήτων αερίου διαμέσου του υφιστάμενου Ουκρανικού διαμετακομιστικού συστήματος αγωγών μεταφοράς προς την Ευρώπη.